H συζήτηση γύρω από το Νόμο για την Αποκατάσταση της Φύσης, με ευθύνη του ΕΛΚ και της ακροδεξιάς, έχει καταντήσει θύμα ενός δυσώδους πολιτικού παιχνιδιού.
Είναι σαφές ότι υπάρχει μία μαζική εκστρατεία κατά της φύσης υπό την ηγεσία του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος (ΕΛΚ) και του Μάνφρεντ Βέμπερ, που επιχειρεί δια της πλαγίας να καταργήσει την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, την οποία πιστώνεται θετικά η προεδρος της Επιτροπής - την ΕΠΣ.
Ο Μάνφρεντ Βέμπερ, στα όρια της ανοιχτής βεντέτας προς την Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν επιχειρεί να ανατρέψει τους σημερινούς πολιτικούς συσχετισμούς στην Ευρώπη, όπως εκφράζονται και στο πρόσωπο της Προέδρου, υπέρ μίας αντιδραστικής νεοφιλελεύθερης ακροδεξιάς. Ο επικεφαλής του ΕΛΚ θέλει να μετατρέψει την υπόθεση της Αποκατάστασης της Φύσης σε αχίλλειο πτέρνα της Πράσινης Συμφωνίας και μέσω αυτής να ξηλώσει όλο το εγχείρημα της Πράσινης Μετάβασης υπέρ μίας οικονομίας που γεννάει ανισότητες, σκορπάει το θάνατο και πολύ σύντομα θα οδηγήσει τον πλανήτη σε νέα κλιματικά άκρα ως μη βιώσιμο από τον άνθρωπο.
Είναι δύσκολο να αποφασίσει κανείς τι σκέφτονται πραγματικά πολιτικοί σαν τον κ. Βέμπερ, ή τον κ. Μητσοτάκη. Δεν πιστεύουν στα επιστημονικά δεδομένα; Έχουν κανονίσει να τους μεταφέρει ο κ. Μασκ σε κάποιον άλλο πλανήτη όταν η Γη γίνει αβίωτη; Ή απλά ελπίζουν πως θα είναι πρόβλημα κάποιου άλλου, πως οι ίδιοι δεν θα είναι στη ζωή όταν το πρόβλημα εμφανιστεί σε πλήρη εξέλιξη και επομένως δεν τους ενδιαφέρει; Μπορεί να ισχύει κάτι από αυτά, ή ίσως ένα τέταρτο ενδεχόμενο, το απλούστερο, πως δεν αντιλαμβάνονται την ευθύνη χαμένοι στην καθημερινή συναλλαγή με εκπροσώπους ειδικών συμφερόντων.
Όπως και να έχει, οι προθέσεις και οι σχεδιασμοί Βέμπερ αναβαθμίζουν την υπόθεση της Αποκατάστασης της Φύσης σε κομβικό ζήτημα για το πολιτικό μέλλον της Ευρώπης, ακόμα και για όσους δεν θα αντιλαμβάνονταν από μόνη της ως σημαντική τη συγκεκριμένη νομοθετική πρωτοβουλία.
Η νέα Δεξιά, πανευρωπαϊκά, στον απόηχο της εκλογής και της προεδρίας Τραμπ, έχει εγκαταλείψει κάθε κανόνα που ίσχυε μέχρι πολύ πρόσφατα στην πολιτική αντιπαράθεση. Ο διχασμός, το ψέμα, η εργαλειοποίηση ακόμα και της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία, είναι η νέα κανονικότητα, αυτή όπου τα λόμπι μπορούν ανερυθρίαστα να υποστηρίζουν πως υπάρχει τάχα αντινομία μεταξύ των αγροτών και της αστικής καλλιέργειας, στο πλαίσιο ενός ιδεολογικού πολέμου που απειλεί σήμερα τη δημοκρατία στις ΗΠΑ.
Είναι σημαντικό και πρέπει να ειπωθεί ξεκάθαρα, παρά τις επιμέρους διαφωνίες κατά καιρούς. Έχουν γνώση οι φύλακες. Η πλατιά πράσινη πολιτική συμμαχία, όπως εκφράζεται από την Πρόεδρο της Επιτροπής και την, αντιλαμβάνεται το πολιτικό πεδίο όπως διαγράφεται υπό αυτές τις συνθήκες και θα δώσει την μάχη μέχρι τέλους. Είναι σαφές για δύο δεκαετίες πως δεν αντιμετωπίζουμε μια «κλιματική κρίση», αλλά μια οικολογική κρίση που λαμβάνει τη μορφή της ταχείας κλιματικής αλλαγής και της κατάρρευσης του οικοσυστήματος. Και αυτά είναι αλληλένδετα.
Αποκατάσταση της Φύσης - περί τίνος πρόκειται
Mε την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, η Κομισιόν δεσμεύτηκε να προσδιορίσει τα μέτρα, συμπεριλαμβανομένων των νομοθετικών, που θα βοηθήσουν τα κράτη μέλη να βελτιώσουν και να αποκαταστήσουν τα κατεστραμμένα οικοσυστήματα- με ιδιαίτερη αναφορά στα πλούσια σε άνθρακα οικοσυστήματα. Αυτό αντικατοπτρίζεται στη Στρατηγική της ΕΕ για τη Βιοποικιλότητα με ορίζοντα το 2030. Στο πλαίσιο των βασικών δεσμεύσεων που έχουν αναληφθεί έως το 2030, αποφασίστηκε το 2021 να προταθούν νομικά δεσμευτικοί στόχοι της ΕΕ για την αποκατάσταση της φύσης, βάση της έκθεσης για τη εκτίμηση των επιπτώσεων.
Παράλληλα, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στο ψήφισμά του τον Ιούνιο 2021 σχετικά με τη Στρατηγική της ΕΕ για τη βιοποικιλότητα με ορίζοντα το 2030, τόνισε την ανάγκη να ενταθούν οι προσπάθειες για την αποκατάσταση των οικοσυστημάτων. Χαιρέτησε θερμά την δέσμευση της Κομισιόν να καταρτίσει νομοθετική πρόταση ως καίριο στοιχείο του σχεδίου αποκατάστασης της φύσης της Ένωσης με δεσμευτικούς στόχους αποκατάστασης.
Στις 22 Ιουνίου 2022, η Κομισιόν υπέβαλε την πρόταση Κανονισμού για την Αποκατάσταση της Φύσης. Ο προτεινόμενος κανονισμός θέτει πολλαπλούς δεσμευτικούς στόχους και υποχρεώσεις αποκατάστασης σε ευρύ φάσμα οικοσυστημάτων, από τα δάση και τις γεωργικές εκτάσεις έως τις αστικές περιοχές, τους ποταμούς και τους θαλάσσιους οικοτόπους, συμπληρώνοντας άλλες υφιστάμενες νομικές πράξεις. Συνολικά, τα μέτρα αποκατάστασης της φύσης θα πρέπει να καλύπτουν τουλάχιστον το 20% των χερσαίων και θαλάσσιων περιοχών της ΕΕ έως το 2030 και όλα τα οικοσυστήματα που χρειάζονται αποκατάσταση έως το 2050. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να αναπτύξουν σχέδια αποκατάστασης της φύσης για την επίτευξη αυτών των στόχων σε εθνικό επίπεδο και η Κομισιόν θα αξιολογήσει τα σχέδια αυτά.
Παράλληλα, στη 15η Διάσκεψη της Συνόδου του ΟΗΕ για τη Βιοποικιλότητα (COP15) το Δεκέμβριο του 2022 στο Μόντρεαλ, συμφωνήθηκε το «Παγκόσμιο Πλαίσιο για τη Βιοποικιλότητα Kunming-Montreal», το οποίο υιοθέτησαν 188 από τα 196 Μέρη της Σύμβασης, συν οι Ηνωμένες Πολιτείες και το Βατικανό, και περιλαμβάνει μια σειρά μέτρων που κρίθηκαν απαραίτητα για την ανάσχεση και την αναστροφή της απώλειας βιοποικιλότητας. Το νέο «σύμφωνο ειρήνης με τη φύση», όπως χαρακτηρίστηκε, στοχεύει στην προστασία και αποκατάσταση του 30% των χερσαίων και θαλάσσιων οικοσυστημάτων ως το 2030, μείωση κατά το ήμισυ της παγκόσμιας σπατάλης τροφίμων έως το 2030 και στην αποδέσμευση 30 δισεκατομμυρίων δολαρίων ετήσιας βοήθειας (με σταδιακή αύξηση του ποσού τα επόμενα χρόνια) για τις αναπτυσσόμενες χώρες, μέσω ενός Διεθνούς Ταμείου Βιοποικιλότητας. Η πρόοδος στην υλοποίηση των στόχων θα παρακολουθείται με τη χρήση κάποιων γενικών δεικτών, όπως το ποσοστό της χερσαίων και θαλάσσιων οικοσυστημάτων που βρίσκονται υπό καθεστώς αποτελεσματικής διαχείρισης.
Η σημασία του νόμου για την Αποκατάσταση της Φύσης
Η φύση και η βιοποικιλότητα είναι το κλειδί για τη λειτουργία των κοινωνιών και των οικονομιών, παρέχοντας τα τρόφιμα που τρώμε, φιλτράροντας το νερό που πίνουμε, καθαρίζοντας τον αέρα που αναπνέουμε και έχοντας ευεργετικό αντίκτυπο στην ψυχική και σωματική μας υγεία. Στην ΕΕ, ωστόσο, μεγάλος αριθμός οικοτόπων και ειδών βρίσκονται ήδη σε κακή κατάσταση και μόνο ένα πολύ μικρό ποσοστό αυτών έχει παρουσιάσει κάποια βελτίωση τα τελευταία χρόνια. Η αποκατάσταση των οικοτόπων και των ειδών της Ευρώπης είναι σημαντική, όχι μόνο για την εγγενή αξία της ίδιας της φύσης, αλλά και για τη βελτίωση της ανθρώπινης υγείας και ευημερίας και τη αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής.
Αν και περισσότερο από το μισό του παγκόσμιου ΑΕΠ εξαρτάται από τη φύση και τις υπηρεσίες της, το 75% των παγκόσμιων χερσαίων και το 40% των θαλάσσιων οικοσυστημάτων έχει ήδη αλλοιωθεί από την ανθρώπινη δραστηριότητα.
Η ευρωπαϊκή φύση δεν είναι σε καλή κατάσταση και έχει δείξει ελάχιστα σημάδια βελτίωσης τα τελευταία χρόνια (έκθεση IPBES & έκθεση IPCC).
Ο ρυθμός υποβάθμισης των οικοσυστημάτων, ο οποίος συμβάλλει στην εξαφάνιση απειλούμενων ειδών, είναι πρωτοφανής και επιταχύνεται ακόμα περισσότερο λόγω της εντατικοποίησης των χρήσεων γης.
Tο 81% των προστατευόμενων οικοτόπων, το 39% των προστατευόμενων ειδών ορνιθοπανίδας και το 63% άλλων προστατευόμενων ειδών βρίσκονται σε πολύ κακή κατάσταση. Στην Ευρώπη, εκτιμάται ότι η έκταση των προστατευόμενων οικοτόπων που χρήζουν αποκατάστασης είναι τουλάχιστον 259.000 km2.
Επίσης, το 84% των καλλιεργειών στην ΕΕ εξαρτάται, τουλάχιστον εν μέρει, από την επικονίαση από έντομα και η αποκατάσταση των οικοτόπων και επικονιαστών συμβάλλει στη βελτίωση της μελλοντικής επισιτιστικής ασφάλειας. Η κλιματική κρίση και η κρίση βιοποικιλότητας επηρεάζουν δραστικά την παραγωγή τροφίμων. Αν συνεχίσουμε χωρίς να λάβουμε σοβαρά μέτρα για την αντιμετώπιση αυτής της διπλής κρίσης, οι κίνδυνοι θα αυξηθούν. Ήδη σήμερα, οι ξηρασίες, οι πλημμύρες και τα κύματα ψύχους που προκαλούνται από το κλίμα επηρεάζουν την απόδοση τροφίμων, παγκοσμίως και στην Ευρώπη. Σε παγκόσμιο επίπεδο, το 26% των συνολικών ζημιών και απωλειών από καταστροφές που σχετίζονται με το κλίμα προέρχονται από τον γεωργικό τομέα.
Η αποκατάσταση βελτιώνει την ανθεκτικότητα των οικοσυστημάτων, στηρίζοντας τα συστήματα παραγωγής που βασίζονται στη φύση και βοηθώντας τα να προσαρμοστούν στα ολοένα και συχνότερα ακραία καιρικά φαινόμενα που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή.
Η βελτίωση και η αύξηση της έκτασης των δασών, των υγροτόπων και της θαλάσσιας χλωρίδας αυξάνει τη δέσμευση και αποθήκευση άνθρακα. Τέλος, η αποκατάσταση των οικοσυστημάτων μπορεί να βελτιώσει την υγεία, την ευημερία και την ποιότητα ζωής των ανθρώπων αυξάνοντας τη διαθεσιμότητα χώρων πρασίνου, μετριάζοντας τη ρύπανση και μειώνοντας τον κίνδυνο εξάπλωσης ασθενειών από τα ζώα στους ανθρώπους.
Στην ENVI, την αρμόδια Επιτροπή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, αναμένεται να ολοκληρωθεί η ψηφοφορία για την έκθεση στις 27 Ιουνίου, σε συνέχεια της καταψήφισης στις 15 Ιουνίου, της πρότασης απόρριψης του νόμου για την Αποκατάσταση της Φύσης που είχε καταθέσει το ΕΛΚ.
Η πολιτική μάχη στον Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, την Επιτροπή, και την Ελλάδα
Ατυχώς, το ΕΛΚ και μια μειοψηφία της φιλελεύθερης ομάδας Renew προτίμησαν τους πολιτικούς διαπληκτισμούς και ένωσαν τις φωνές τους με εκείνες της ακροδεξιάς, επιλέγοντας την παραπληροφόρηση αντί να υπερασπιστούν το γενικό συμφέρον. Με τη θέση τους αυτή θέτουν σε κίνδυνο τα δάση, τους ωκεανούς, τη θαλάσσια και χερσαία βιοποικιλότητα και επομένως και την επισιτιστική ασφάλεια στην Ευρώπη. Με κάποιο τρόπο, αυτοί οι ευρωβουλευτές πρέπει να βρεθούν απέναντι στις επερχόμενες γενιές και να εξηγήσουν αυτή τους τη στάση, μπροστά στην αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα της κρίσης της βιοποικιλότητας και της κλιματικής κρίσης.
Το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα, στη συνέλευσή του στο Μόναχο τον περασμένο μήνα, ενέκρινε ψήφισμα με τίτλο «Το όραμα του ΕΛΚ για τη γεωργία στην Ευρώπη», με το οποίο απορρίπτει τόσο την πρόταση του νέου Κανονισμού για τη Βιώσιμη χρήση των Φυτοφαρμάκων (SUR), όσο και τον προτεινόμενο νόμο για την αποκατάσταση της φύσης - δύο βασικά περιβαλλοντικά νομοσχέδια που κατέθεσε η ίδια η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και μέλος του ΕΛΚ, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν. Μία στάση που καταδικάστηκε τόσο από τους Πράσινους, όσο και από τους Σοσιαλιστές και Δημοκράτες και φυσικά από την Αριστερά στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
Ομοίως στην Ελλάδα, και σε αντίθεση με την προσπάθεια που γίνεται σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο, η προηγούμενη κυβέρνηση της ΝΔ αντιμετώπισε διεκπεραιωτικά τα ζητήματα του περιβάλλοντος, παραβλέποντας την ουσία, υποκύπτοντας σε κάθε λογής συμφέροντα και αποκλείοντας την ουσιαστική συμμετοχή των πολιτών στη λήψη αποφάσεων.
Είναι χαρακτηριστικό όσο και πρόσφατο παράδειγμα, πως το Μάρτιο του 2023 κατατέθηκε στη Βουλή των Ελλήνων πολυνομοσχέδιο 263 άρθρων και 357 σελίδων του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, το οποίο περιελάβανε ιδιαίτερα σημαντικά ζητήματα περιβαλλοντικής πολιτικής, με χρόνο διαβούλευσης μόλις 4 ημέρες- εκ των οποίων οι 2 ήταν επίσημες αργίες.
Σε σχετική ερώτησή μας προς την Κομισιόν αναφερθήκαμε στην έλλειψη των βασικών αρχών της καλής νομοθέτησης, με πρώτη τη διαβούλευση ως κύριο εργαλείο για τη συμμετοχή των πολιτών στα πράγματα της χώρας και διασφάλισης του δημοσίου συμφέροντος. Η απάντησή της Κομισιόν επιβεβαιώνει ότι στην Ελλάδα τα ενδιαφερόμενα μέρη συχνά δεν διαθέτουν επαρκή χρόνο για να διατυπώσουν τις παρατηρήσεις τους σχετικά με τα νομοσχέδια και ότι η χρήση ταχείας νομοθετικής διαδικασίας από την κυβέρνηση θα μπορούσε να περιορίσει σημαντικά τις συζητήσεις στη Βουλή και την έγκαιρη διαβούλευση με τα ενδιαφερόμενα μέρη.
Χαρακτηριστική είναι η επίσης η αδιάφορη στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι σε συγκεκριμένα περιβαλλοντικά ζητήματα, όπως η οικοδομική δραστηριότητα εντός του πυρήνα του Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου και η επικίνδυνη δραστηριότητα στη θαλάσσια προστατευόμενη περιοχή του Λακωνικού κόλπου.
Οι περισσότεροι πολίτες αντιλαμβάνονται το διακύβευμα
Δεδομένων των δυνατοτήτων αποκατάστασης των οικοσυστημάτων για την αντιμετώπιση της διττής κρίσης της βιοποικιλότητας και της κλιματικής κρίσης, η νομοθεσία για την αποκατάσταση της φύσης είναι η ευκαιρία να αναληφθεί σοβαρή δράση για το κλίμα και τη βιοποικιλότητα. Αποτελεί επίσης ευκαιρία να συμβάλει στη μακροπρόθεσμη επισιτιστική ασφάλεια και στην ανθεκτικότητα της παραγωγής τροφίμων. Η αποκατάσταση και η διατήρηση της φύσης μπορεί να αποφέρει πολλά κοινωνικοοικονομικά οφέλη, όπως οι βιώσιμες θέσεις εργασίας, οι ευκαιρίες αναψυχής και οφέλη για την ανθρώπινη υγεία.
Η νομοθεσία για την αποκατάσταση της φύσης χαίρει ισχυρής δημόσιας στήριξης, κι αυτό γιατί οι περισσότεροι αντιλαμβάνονται πως δεν έχουμε περίσσευμα χρόνου για να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά την κρίση της βιοποικιλότητας και την κλιματική κρίση. Η τελευταία έκθεση αξιολόγησης της IPCC αναφέρει σαφώς ότι «με οποιαδήποτε περαιτέρω καθυστέρηση στη συντονισμένη προληπτική παγκόσμια δράση για την προσαρμογή και τον μετριασμό, θα χαθεί η τελευταία χαραμάδα ευκαιρίας για τη διασφάλιση ενός βιώσιμου μέλλοντος για όλους».
Ο Νόμος για την Αποκατάσταση της Φύσης χαίρει αποδοχής από μια πληθώρα επιστημόνων, εκπροσώπων της τοπικής αυτοδιοίκησης,επιχειρήσεων, της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, καθώς και κλάδων της οικονομίας από τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας μέχρι τις εξορυκτικές βιομηχανίες. Η μόνη αντίρρηση έρχεται από τα λόμπι της εντατικής γεωργίας, της δασοκομίας, της αλιείας και φυσικά των ορυκτών καυσίμων.
Ο ρόλος των πολιτών σε αυτή τη μάχη
Όπως φάνηκε και στην κρίσιμη ψηφοφορία της 15ης Ιουνίου, που θα συνεχιστεί στις 27 Ιουνίου στην Επιτροπή Περιβάλλοντος, μπορεί η κοινωνία να είναι πλειοψηφικά στη σωστή μεριά της Ιστορίας, αλλά οι πολιτικές δυνάμεις να φτάνουν ισόπαλες στο νήμα με 44 ψήφους η κάθε μία. Να σημειωθεί ότι οι συν-αρμόδιες Επιτροπές Γεωργίας και Αλιείας απέρριψαν συνολικά την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η επιβίωση μας θα εξαρτηθεί σε πολύ μεγάλο βαθμό από την ήττα δύο πολύ συγκεκριμένων λόμπι· των ορυκτών καυσίμων και του πρωτογενούς τομέα «παλαιάς κοπής».
Οι πολίτες πρέπει να αντιληφθούν πως έχουν πολύ μεγαλύτερη δύναμη από όση νομίζουν, τόσο στην καθημερινή συμμετοχή τους, όσο και στην κάλπη, όταν επιλέγουν συνειδητά την εκπροσώπηση τους. Στην ψηφοφορία της Έκθεσης για το νόμο περί Αποκατάστασης της Φύσης αρκούσε ένας ευρωβουλευτής για να αλλάξει για πάντα, επί τα χείρω, το μέλλον της ηπείρου και του πλανήτη. Αν υπάρχει ένα πράγμα που μπορούν όλοι να κάνουν για να αλλάξουμε, για να νικήσουμε τις συστημικές αδράνειες που μας προσδένουν σε ένα ατελέσφορο παρελθόν, είναι η συμμετοχή σε όλα τα επίπεδα, στις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, στις επαγγελματικές οργανώσεις, στις διαβουλεύσεις, στις εκλογές.