2.1.3. Κινητοποίηση της βιομηχανίας για μια καθαρή και κυκλική οικονομία
2.1.3.1 Για την επίτευξη μιας κλιματικά ουδέτερης και κυκλικής οικονομίας, είναι αναγκαία η πλήρης κινητοποίηση της βιομηχανίας. Χρειάζονται 25 χρόνια —μία γενιά— για τον μετασχηματισμό ενός βιομηχανικού κλάδου και όλων των αλυσίδων αξίας. Για να είμαστε έτοιμοι το 2050, πρέπει να ληφθούν αποφάσεις και μέτρα εντός της επόμενης πενταετίας.
2.1.3.2 Από το 1970 έως το 2017, η ετήσια εξόρυξη υλικών σε παγκόσμιο επίπεδο τριπλασιάστηκε και εξακολουθεί να αυξάνεται, συνιστώντας μείζονα παγκόσμιο κίνδυνο. Περίπου το ήμισυ των συνολικών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και πάνω από το 90 % της απώλειας βιοποικιλότητας και της καταπόνησης των υδάτινων πόρων οφείλονται στην εξόρυξη πόρων και στη μεταποίηση υλικών, καυσίμων και τροφίμων. Η βιομηχανία της ΕΕ έχει αρχίσει να αλλάζει, αλλά εξακολουθεί να αντιπροσωπεύει το 20 % των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου της ΕΕ. Παραμένει υπερβολικά «γραμμική», και εξαρτημένη από την παροχή νέων υλικών που εξορύσσονται, πωλούνται και μεταποιούνται σε αγαθά και, στο τέλος απορρίπτονται ως απόβλητα ή εκπομπές. Μόνο το 12 % των υλικών που χρησιμοποιεί προέρχεται από ανακύκλωση.
2.1.3.3 Η μετάβαση αποτελεί ευκαιρία για να διευρυνθεί η βιώσιμη οικονομική δραστηριότητα που διαθέτει υψηλής έντασης εργασία. Οι παγκόσμιες αγορές παρουσιάζουν σημαντικές προοπτικές για τις τεχνολογίες χαμηλών εκπομπών και τα βιώσιμα προϊόντα και υπηρεσίες. Ομοίως, η κυκλική οικονομία παρέχει σημαντικές προοπτικές για νέες δραστηριότητες και θέσεις εργασίας. Ωστόσο, ο μετασχηματισμός πραγματοποιείται με πολύ αργούς ρυθμούς και η πρόοδος δεν είναι ούτε ευρεία ούτε ομοιόμορφη. Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία θα στηρίξει και θα επιταχύνει τη μετάβαση της βιομηχανίας της ΕΕ σε ένα βιώσιμο μοντέλο ανάπτυξης χωρίς αποκλεισμούς.
Βιομηχανική Στρατηγική της ΕΕ
2.1.3.4 Τον Μάρτιο του 2020, η Επιτροπή θα εγκρίνει μια ενωσιακή στρατηγική για τη βιομηχανία, για να αντιμετωπίσει τη διττή πρόκληση του πράσινου και του ψηφιακού μετασχηματισμού. Η Ευρώπη πρέπει να αξιοποιήσει το δυναμικό του ψηφιακού μετασχηματισμού, ο οποίος αποτελεί βασικό καταλύτη για την επίτευξη των στόχων της Πράσινης Συμφωνίας. Από κοινού με τη βιομηχανική στρατηγική, ένα νέο σχέδιο δράσης για την κυκλική οικονομία θα συμβάλει στον εκσυγχρονισμό της οικονομίας της ΕΕ και θα αξιοποιήσει τις ευκαιρίες που προσφέρει η κυκλική οικονομία τόσο σε εγχώριο όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Βασικός στόχος του νέου πλαισίου πολιτικής θα είναι να δώσει ώθηση στην ανάπτυξη πρωτοπόρων αγορών για κλιματικά ουδέτερα και κυκλικά προϊόντα, εντός και εκτός της ΕΕ.
2.1.3.5 Οι ενεργοβόρες βιομηχανίες όπως η χαλυβουργία, η χημική βιομηχανία και η τσιμεντοβιομηχανία είναι απαραίτητες για την ευρωπαϊκή οικονομία, καθώς εφοδιάζουν διάφορες καίριες αλυσίδες αξίας. Η απανθρακοποίηση του εν λόγω τομέα και ο εκσυγχρονισμός του είναι ουσιαστικής σημασίας. Οι συστάσεις που δημοσίευσε η ομάδα υψηλού επιπέδου για τις ενεργοβόρες βιομηχανίες καταδεικνύουν τη δέσμευση του κλάδου για την επίτευξη των στόχων αυτών.
2.1.3.6 Το σχέδιο δράσης για την κυκλική οικονομία θα περιλαμβάνει μια πολιτική «βιώσιμων προϊόντων» για τη στήριξη του κυκλικού σχεδιασμού όλων των προϊόντων βάσει κοινής μεθοδολογίας και αρχών. Θα δίνει προτεραιότητα στη μείωση και την επανάχρηση των υλικών πριν από την ανακύκλωσή τους. Θα προάγει νέα επιχειρηματικά μοντέλα και θα ορίζει ελάχιστες απαιτήσεις για την πρόληψη της διάθεσης στην αγορά της ΕΕ επιβλαβών για το περιβάλλον προϊόντων. Επίσης θα ενισχύει τη διευρυμένη ευθύνη του παραγωγού.
2.1.3.7 Ενώ η μετάβαση όλων των κλάδων θα καθοδηγείται από το σχέδιο δράσης για την κυκλική οικονομία, η δράση θα εστιάζει ιδίως σε κλάδους με υψηλή ένταση πόρων όπως τα υφάσματα, οι κατασκευές, τα ηλεκτρονικά και τα πλαστικά. Η Επιτροπή θα δώσει συνέχεια στη στρατηγική του 2018 για τα πλαστικά, εστιάζοντας, μεταξύ άλλων, σε μέτρα για την αντιμετώπιση των μικροπλαστικών που προστίθενται σκόπιμα και της ακούσιας απελευθέρωσης πλαστικών, π.χ. από τα υφάσματα και τη φθορά των ελαστικών. Η Επιτροπή θα αναπτύξει απαιτήσεις ώστε να εξασφαλιστεί ότι έως το 2030 όλες οι συσκευασίες στην αγορά της ΕΕ θα είναι επαναχρησιμοποιήσιμες ή ανακυκλώσιμες με οικονομικά βιώσιμο τρόπο, θα εκπονήσει ένα κανονιστικό πλαίσιο για τα βιοαποδομήσιμα πλαστικά και τα πλαστικά βιολογικής προέλευσης και θα εφαρμόσει μέτρα για τα πλαστικά μίας χρήσης.
2.1.3.8 Το σχέδιο δράσης για την κυκλική οικονομία θα περιλαμβάνει επίσης μέτρα που θα ενθαρρύνουν τις επιχειρήσεις να προσφέρουν και θα δίνουν στους καταναλωτές τη δυνατότητα να επιλέγουν επαναχρησιμοποιήσιμα, ανθεκτικά και επισκευάσιμα προϊόντα. Θα αναλύσει κατά πόσον είναι αναγκαίο να θεσπιστεί ένα «δικαίωμα επισκευής» και θα θέσει περιορισμούς στην τεχνητή απαξίωση των συσκευών, ιδίως των ηλεκτρονικών. Η πολιτική καταναλωτών θα συμβάλει στην ενδυνάμωση των καταναλωτών ώστε να κάνουν συνειδητές επιλογές και να αναλάβουν ενεργό ρόλο στην οικολογική μετάβαση. Νέα επιχειρηματικά μοντέλα που βασίζονται στη μίσθωση και στον διαμοιρασμό αγαθών και υπηρεσιών θα διαδραματίσουν κάποιον ρόλο, υπό την προϋπόθεση ότι είναι πραγματικά βιώσιμα και οικονομικά προσιτά.
Τόνωση πρωτοπόρων αγορών για ουδέτερα και κυκλικά προϊόντα
2.1.3.9 Οι αξιόπιστες, συγκρίσιμες και επαληθεύσιμες πληροφορίες διαδραματίζουν επίσης σημαντικό ρόλο ώστε να μπορούν οι αγοραστές να λαμβάνουν πιο βιώσιμες αποφάσεις, ενώ μειώνουν τον κίνδυνο προβολής ψευδοοικολογικής ταυτότητας. Οι εταιρείες που προβάλλουν «οικολογικούς ισχυρισμούς» θα πρέπει να τους τεκμηριώνουν μέσω τυποποιημένης μεθοδολογίας που επιτρέπει την αξιολόγηση των επιπτώσεών τους στο περιβάλλον. Η Επιτροπή θα εντείνει τις κανονιστικές και μη κανονιστικές προσπάθειές της για να αντιμετωπίσει τους ψευδείς οικολογικούς ισχυρισμούς. Μέσω της ψηφιοποίησης μπορεί επίσης να βελτιωθεί η διαθεσιμότητα πληροφοριών για τα χαρακτηριστικά των προϊόντων που πωλούνται στην ΕΕ. Για παράδειγμα, ένα ηλεκτρονικό διαβατήριο προϊόντος θα μπορούσε να παρέχει πληροφορίες σχετικά με την προέλευση, τη σύνθεση, τις δυνατότητες επισκευής και αποσυναρμολόγησης ενός προϊόντος και τον χειρισμό του στο τέλος του κύκλου ζωής του. Οι δημόσιες αρχές, συμπεριλαμβανομένων των θεσμικών οργάνων της ΕΕ, θα πρέπει να δώσουν το παράδειγμα και να διασφαλίσουν τον οικολογικό χαρακτήρα των προμηθειών τους. Η Επιτροπή θα προτείνει περαιτέρω νομοθεσία και καθοδήγηση για οικολογικές δημόσιες προμήθειες.
Νομοθετικές μεταρρυθμίσεις για τα απόβλητα
2.1.3.10 Μια βιώσιμη πολιτική προϊόντων παρέχει επίσης δυνατότητες για σημαντική μείωση των αποβλήτων. Όταν τα απόβλητα είναι αναπόφευκτα, πρέπει να ανακτάται η οικονομική αξία τους και να αποφεύγονται ή να ελαχιστοποιούνται οι επιπτώσεις τους στο περιβάλλον και στην κλιματική αλλαγή. Τούτο απαιτεί νέα νομοθεσία, συμπεριλαμβανομένων στόχων και μέτρων για την αντιμετώπιση της υπερσυσκευασίας και της δημιουργίας αποβλήτων. Παράλληλα, οι εταιρείες της ΕΕ αναμένεται να αποκομίσουν οφέλη από τη λειτουργία μιας εύρωστης και ολοκληρωμένης ενιαίας αγοράς δευτερογενών πρώτων υλών και υποπροϊόντων. Για τον σκοπό αυτό απαιτείται βαθύτερη συνεργασία σε όλες τις αλυσίδες αξίας, όπως ισχύει στην Συμμαχία για την Ανακύκλωση των Πλαστικών. Η Επιτροπή θα εξετάσει τις νομικές απαιτήσεις για την τόνωση της αγοράς δευτερογενών πρώτων υλών μέσω της επιβολής υποχρεωτικής περιεκτικότητας σε ανακυκλωμένο υλικό (π.χ. για τις συσκευασίες, τα οχήματα, τα κατασκευαστικά υλικά και τους συσσωρευτές). Για να καταστεί η διαχείριση των απορριμμάτων απλούστερη για τους πολίτες και να εξασφαλιστούν καθαρότερα δευτερογενή υλικά για τις επιχειρήσεις, η Επιτροπή θα προτείνει και ένα ενωσιακό μοντέλο για τη χωριστή αποκομιδή των απορριμμάτων. Η Επιτροπή είναι της άποψης ότι η ΕΕ θα πρέπει να παύσει να εξάγει τα απόβλητά της εκτός της ΕΕ και, ως εκ τούτου, θα επανεξετάσει τους κανόνες για τις μεταφορές αποβλήτων και τις παράνομες εξαγωγές.
Χαλυβουργία με μηδενικές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα έως το 2030
2.1.3.11 Η πρόσβαση σε πόρους αποτελεί επίσης στρατηγικό ζήτημα ασφαλείας για τη φιλοδοξία της Ευρώπης να υλοποιήσει την Πράσινη Συμφωνία. Συνεπώς, μία από τις προϋποθέσεις για την πραγματοποίηση αυτής της μετάβασης είναι η διασφάλιση του εφοδιασμού με βιώσιμες πρώτες ύλες —ιδίως εκείνες τις κρίσιμης σημασίας πρώτες ύλες που είναι απαραίτητες για τις καθαρές τεχνολογίες, τις ψηφιακές, διαστημικές και αμυντικές εφαρμογές— μέσω της διαφοροποίησης του εφοδιασμού τόσο από πρωτογενείς όσο και από δευτερογενείς πηγές.
2.1.3.12 Η βιομηχανία της ΕΕ χρειάζεται «σκαπανείς στους τομείς του κλίματος και των πόρων», οι οποίοι θα αναπτύξουν τις πρώτες εμπορικές εφαρμογές ρηξικέλευθων τεχνολογιών σε βασικούς βιομηχανικούς τομείς έως το 2030. Στους τομείς προτεραιότητας συγκαταλέγονται το καθαρό υδρογόνο, οι κυψέλες καυσίμου και άλλα εναλλακτικά καύσιμα, η αποθήκευση ενέργειας και η δέσμευση, αποθήκευση και χρήση άνθρακα. Για παράδειγμα, η Επιτροπή θα υποστηρίξει ρηξικέλευθες τεχνολογίες για καθαρό χάλυβα, ώστε να αναπτυχθεί μια διαδικασία παραγωγής χάλυβα μηδενικού άνθρακα έως το 2030 και θα διερευνήσει κατά πόσον μπορεί να αξιοποιηθεί μέρος της χρηματοδότησης που θα ρευστοποιηθεί στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα. Γενικότερα, το Ταμείο Καινοτομίας για το Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών της ΕΕ θα συμβάλει στην ανάπτυξη τέτοιων καινοτόμων έργων μεγάλης κλίμακας.
Νομοθεσία για τους συσσωρευτές
2.1.3.13 Η προώθηση νέων μορφών συνεργασίας με τη βιομηχανία και επενδύσεων σε στρατηγικές αλυσίδες αξίας είναι αποφασιστικής σημασίας. Η Επιτροπή θα συνεχίσει να υλοποιεί το στρατηγικό σχέδιο δράσης για τους συσσωρευτές και να στηρίζει την Ευρωπαϊκή Συμμαχία για τους Συσσωρευτές. Εντός του 2020 θα προτείνει νομοθεσία για την ανάπτυξη μιας ασφαλούς, κυκλικής και βιώσιμης αλυσίδας αξίας συσσωρευτών για όλους τους συσσωρευτές, μεταξύ άλλων και για τον εφοδιασμό της αναπτυσσόμενης αγοράς των ηλεκτρικών οχημάτων. Η Επιτροπή θα στηρίξει και άλλες πρωτοβουλίες που οδηγούν σε συμμαχίες και σε μεγάλης κλίμακας συγκέντρωση πόρων, για παράδειγμα υπό τη μορφή σημαντικών σχεδίων κοινού ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος, στο πλαίσιο των οποίων χρονικά δεσμευτικές κρατικές ενισχύσεις συμβάλλουν στην οικοδόμηση νέων καινοτόμων αλυσίδων αξίας.
Βελτίωση ενεργειακής απόδοσης και των επιδόσεων κυκλικής οικονομίας του ψηφιακού τομέα
2.1.3.14 Οι ψηφιακές τεχνολογίες αποτελούν καθοριστικό παράγοντα για την επίτευξη των στόχων βιωσιμότητας της Πράσινης Συμφωνίας σε πολλούς και διάφορους τομείς. Η Επιτροπή θα διερευνήσει μέτρα ώστε οι ψηφιακές τεχνολογίες, όπως η τεχνητή νοημοσύνη, τα δίκτυα 5ης γενιάς, η υπολογιστική νέφους, η υπολογιστική αιχμής και το διαδίκτυο των πραγμάτων, να μπορούν να επιταχύνουν και να μεγιστοποιήσουν τον αντίκτυπο των πολιτικών για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και την προστασία του περιβάλλοντος. Η ψηφιοποίηση προσφέρει επίσης νέες ευκαιρίες για την παρακολούθηση της ρύπανσης της ατμόσφαιρας και των υδάτων από απόσταση ή για την παρακολούθηση και τη βελτιστοποίηση του τρόπου χρήσης της ενέργειας και των φυσικών πόρων. Ταυτόχρονα, η Ευρώπη χρειάζεται έναν ψηφιακό τομέα που θα θέτει τη βιωσιμότητα στο επίκεντρο. Η Επιτροπή θα εξετάσει και μέτρα για τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης και των επιδόσεων από την άποψη της κυκλικής οικονομίας του ίδιου του ψηφιακού τομέα, από τα ευρυζωνικά δίκτυα έως τα κέντρα δεδομένων και τις συσκευές ΤΠΕ. Η Επιτροπή θα αξιολογήσει κατά πόσον απαιτούνται μεγαλύτερη διαφάνεια ως προς τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των υπηρεσιών ηλεκτρονικής επικοινωνίας και αυστηρότερα μέτρα κατά την ανάπτυξη νέων δικτύων, καθώς και τα οφέλη της στήριξης συστημάτων επιστροφής ώστε οι καταναλωτές να έχουν κίνητρο να επιστρέφουν τις συσκευές που δεν θέλουν πια, όπως κινητά τηλέφωνα, ταμπλέτες και φορτιστές.
